«Ουκ εξεστί σοι» ήταν η επίκριση που ο άγιος Ιωάννης, ο βαπτιστής του Χριστού, απηύθυνε στον Ηρώδη, τον εξουσιαστή κατ’ εντολή του Ρωμαίου αυτοκράτορα.
Συνέπεια αυτής της προκλητικής για κάθε εξουσιαστή στάσης ήταν η σύλληψη και φυλάκιση του Προδρόμου. Όμως η αγιότητα κάποιες φορές κάμπτει την αλαζονεία του εξουσιαστή. Γι’ αυτό ο Ηρώδης, που τον φοβόταν, καλούσε, κατά διαστήματα, τον φυλακισμένο, άκουγε με ευχαρίστηση τα λεγόμενά του και εφάρμοζε κάποιες από τις συμβουλές του. Ο σύγχρονος «ορθολογιστής» θα σπεύσει να ερμηνεύσει τον φόβο του Ηρώδη ως απόρροια δεισιδαιμονίας της προεπιστημονικής περιόδου της ιστορίας. Ίσως επειδή πολλοί από μας πάσχουμε από έλλειψη εμπειρίας αγιότητας.
Ο άγιος Ιωάννης δεν πήγαινε να συναντήσει τους ανθρώπους, πήγαιναν οι άνθρωποι να τον συναντήσουν. Αυτό είναι το πρωταρχικό γνώρισμα του αγίου, διαχρονικά. Μεγάλωσε στην έρημο τρεφόμενος με ακρίδες και άγριο μέλι, υποβαλλόμενος σε εξαιρετικά σκληρή άσκηση. Διάσταση υπάρχει στην ερμηνεία της λέξης ακρίδες, αν δηλαδή πρόκειται για το άκρως καταστροφικό για τα σπαρτά έντομο ή για τρυφερές άκρες από βλαστάρια. Στην εποχή μας αρχίζει να προβάλλεται η κατανάλωση εντόμων ως η λύση του παγκοσμίου επισιτιστικού προβλήματος. Και οι πάντες σιωπούν ενώπιον της κραυγαλέας υποκρισίας! Μήπως στόχος των ονειρευομένων αυτή τη διατροφική συμπεριφορά είναι να μας αναγάγουν στο ασκητικό ύψος του βαπτιστού του Χριστού; Αλλά η άσκηση διακωμωδείται, στην εποχή μας, ως στερούμενη νοήματος και στερητική της ευχαρίστησης, αν όχι απόλαυσης, στον βίο μας. Αδυνατούν ή δεν θέλουν οι επικριτές να κατανοήσουν ότι η άσκηση, κατά τη διδασκαλία του Χριστού δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσο για την καταπολέμηση των παθών στην πορεία προς την αγιότητα.
Οι άγιοι με την άσκηση κατάφεραν να δαμάσουν το μεγαλύτερο πάθος, αυτό της υπερηφάνειας, που διέκρινε όχι μόνο τους εξουσιαστές, αλλά και όσους κάλεσαν τον λαό σε αγώνα για την ανατροπή της καθεστηκυίας τάξεως. Η άσκηση έδωσε στον άγιο Ιωάννη το σθένος να συγκρουστεί με την εξουσία εν γνώσει ασφαλώς των συνεπειών. Αποκάλεσε τη θρησκευτική ηγεσία, που αργότερα παρέδωσε τον Χριστό στον Πιλάτο, γεννήματα από οχιές και εκείνοι τον περιφρόνησαν! Τον επισκέφθηκαν όμως, μέσα στο πλήθος των ανθρώπων, όχι μόνο άσημοι, που γύρευαν παρηγοριά στα βάσανά τους, αλλά και κοινωνικά ισχυροί, όπως τελώνες και στρατιωτικοί. Στους πολλούς, που ζητούσαν συμβουλή, τόνιζε «αυτός που έχει δυό χιτώνες να δώσει τον ένα σε κάποιον που δεν έχει»! Αυτό είναι κήρυγμα εισαγωγής στην καινή διδασκαλία του Χριστού, που συνιστά υπέρβαση του μωσαϊκού νόμου της ελεημοσύνης του δεκάτου. Το να αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν σημαίνει να μοιραστείς τα πάντα μ’ αυτόν! Βέβαια αυτό φαντάζει ως ουτοπία. Γι’ αυτό και οι άγιοι μας ενοχλούν, επειδή με τον βίο τους έδειξαν ότι αυτό πραγματοποιείται. Έτσι μας αφήνει αναπολόγητους. Πραγματοποιήθηκε στην πρώτη Εκκλησία των Ιεροσολύμων, στην οποία όλα ήσαν κοινά (communa errant στη λατινική). Διατηρείται η παράδοση στο ορθόδοξο κοινόβιο. Αιώνες μεταγενέστερα, κοινωνικοί μεταρρυθμιστές ορθώθηκαν ενάντια στην κοινωνική αδικία υποσχόμενοι επίγειο παράδεισο ερήμην του Θεού, τον οποίο αρνήθηκαν. Η αποτυχία υπήρξε παταγώδης και η απληστία γιγαντώνεται!
Τους τελώνες, τα αρπακτικά όρνεα εκείνου του καιρού, που προπλήρωναν τους Ρωμαίους, ώστε να λάβουν την άδεια είσπραξης των φόρων, ο άγιος συμβούλευε να μην είναι άπληστοι. Πείσθηκαν όλοι; Ασφαλώς όχι. Ένας όμως, ο Ματθαίος, έγινε μαθητής του Χριστού; Τους στρατιωτικούς συμβούλευε να μη κάνουν κατάχρηση εξουσίας απομυζώντας τον ιδρώτα του λαού, αλλά να περιορίζονται στον μισθό τους. Πείσθηκαν όλοι; Κάποιοι οπωσδήποτε. Σε αντίθεση με τον έλεγχο του Ηρώδη, που έγινε για θρησκευτική παρανομία (μοιχεία) ο έλεγχος των άλλων ήταν για θέματα κοινωνικής δικαιοσύνης. Τα κηρύγματα του Χριστού και των Πατέρων της Εκκλησίας κατά της φιλαργυρίας είναι αξεπέραστα. Και όμως εμπαθείς επικριτές της Εκκλησίας, αγνοώντας το κείμενο της Καινής Διαθήκης και τα έργα των κοινωνικών Πατέρων της Εκκλησίας με ελαφρότητα χαρακτηρίζουν την Εκκλησία δεκανίκι διαχρονικά της εξουσίας, ταυτίζοντας την Εκκλησία, το θείο καθίδρυμα, με τα πρόσωπα, λαϊκούς (ηγεμόνες κυρίως) και κληρικούς (επισκόπους κυρίως), τα οποία στον βίο τους σκανδάλισαν με ενέργειες ή παραλείψεις. Ενέργειες να ευλογήσουν ηγεμόνες με αντιεκκλησιαστική πολιτική ή να σιωπήσουν, ενώ έπρεπε να βροντοφωνάξουν «δεν σου επιτρέπεται».
Τα φωτεινά παραδείγματα του αγίου Ιωάννου και, κυρίως, του Ιησού Χριστού, του αιωνίου προτύπου, ακολούθησαν οι άγιοι της Εκκλησίας. Ο μέγας Βασίλειος, όταν απειλήθηκε από την διοικητή της Ανατολής να υποκύψει στη θέληση του αυτοκράτορα, για να μην υποστεί συνέπειες απάντησε πως δεν φοβάται τη δήμευση αυτός που ως μόνη ιδιοκτησία έχει ένα τριμμένο ράσο και λίγα βιβλία, δεν φοβάται την εξορία, γιατί όλη η γη είναι του Θεού, δεν φοβάται τα βασανιστήρια, γιατί το ασθενικό του σώμα θα υποκύψει με το πρώτο κτύπημα! Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος παραιτήθηκε από τον πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης, επειδή αμφισβήτησαν την εκλογή του κάποιοι ανάξιοι επίσκοποι και αποσύρθηκε να μονάσει σε καλυβάκι! Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος ήρθε σε ρήξη με τα ανάκτορα καυτηριάζοντας την κοινωνική αδικία. Απόκτησε εχθρούς τους ανάξιους επισκόπους, τους οποίους ενοχλούσε η αυστηρή τήρηση της εκκλησιαστικής παράδοσης. Εκθρονίστηκε και απεβίωσε στην εξορία! Και βέβαια δεν ήταν οι περιπτώσεις φωτεινών παραδειγμάτων γνώρισμα μόνο των πρώτων, μετά Χριστόν, αιώνων. Διαχρονικά η Εκκλησία αναδεικνύει και μάρτυρες και αγίους ασκητές, που καταφρόνησαν όλα, όσα εμείς οι πολλοί θεωρούμε σημαντικά και παθιαζόμαστε να αποκτήσουμε, δηλαδή πλούτο, εξουσία και απολαύσεις. Γι’ αυτά οι αναστατώσεις, γι’ αυτά οι κοινωνικές αναταραχές, γι’ αυτά οι πόλεμοι. Και όμως με ελαφρότητα επικρίνεται η Εκκλησία του Χριστού της αγάπης για όλα τα κακά του αυτονομημένου από τον Θεό ανθρώπου!
Οι υλιστικές κοσμοθεωρίες θεωρούν ως κύριο, αν όχι αποκλειστικό κίνητρο των ανθρωπίνων ενεργειών το οικονομικό. Πόσο επιπόλαια εξετάζουν και ερμηνεύουν την ανθρώπινη συμπεριφορά! Η Ηρωδιάς δεν δίστασε να υποδείξει στην κόρη της Σαλώμη αντί του να δεχθεί τη μισή από την ηγεμονία του Ηρώδη ένα ανθρώπινο κεφάλι! Οι πολυπράγμονες αναλυτές του ανθρώπου αγνοούν κατά τρόπο τραγικό τα ανθρώπινα πάθη και την κατάντια στην οποία αυτά μπορούν να οδηγήσουν τον άνθρωπο! Έτσι απαξιώνουν το μαρτύριο, καθώς ευτελίζει την ανάλυσή τους για το ανθρώπινο πρόσωπο, το οποίο αγνοούν, εμμένοντας στη χρήση του όρου άτομο. Προβάλλουν όμως κάποιο πρόσωπο, που θυσιάζει το βίο του για κάποιο από τα πανανθρώπινα λεγόμενα ιδανικά, όπως ελευθερία, δικαιοσύνη, ειρήνη. Αλλά και αυτά τα παραδείγματα συντρίβουν τη φθηνή υλιστική ερμηνεία του οικονομικού κινήτρου κάθε ενέργειας. Ο υλισμός θα επαληθευόταν μόνο αν όλοι υπέκυπταν στην πανίσχυρη εξουσία και εκτελούσαν τις εντολές αυτής. Όμως αυτό ευτυχώς δεν συμβαίνει. Σε αντίθεση με τους δημαγωγούς, που υποσχέθηκαν στους λαούς επίγειους παραδείσους, ο Χριστός, που χαρακτηρίστηκε σπορέας υπέρτατης ουτοπίας, μας προειδοποίησε ότι λίγοι θα πορευθούν τη στενή οδό, που ο Ίδιος χάραξε. Οι πολλοί θα πορευθούν στην πλατειά λεωφόρο της υποταγής στην εξουσία και στα πάθη. Και στην ιστορία, τη λεωφόρο επέλεξαν όχι μόνο πρόσωπα εκτός Εκκλησίας, αλλά και πολλοί βαπτισμένοι χριστιανοί! Αυτοί έδωσαν τις αφορμές να επικριθεί Ο Χριστός και η Εκκλησία Του! Εμπαθής και συνάμα κουτοπόνηρη η τακτική των εχθρών της Εκκλησίας. Ο Χριστός στέκεται ενώπιόν μας και μας απευθύνει το ερώτημα: «Τις ελέγχει με περί αμαρτίας;». Το ίδιο ερώτημα τολμούν να θέσουν, παρά τις ανθρώπινες αδυναμίες, και οι άγιοι.
Αδυνατώντας να αντικρύσουμε τη λαμπρότητά τους, στην άκρα συνέπεια λόγων και έργων, προτιμούμε να τους απαξιώνουμε ή να τους λοιδορούμε. Όμως η στάση αυτή δεν μειώνει τον Χριστό και τους αγίους Του. Ευτελίζει εμάς.
«ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ»