Στις 8 του Σεπτέμβρη γιόρταζε και πάλι το Μοναστήρι της Παναγίας Ζιδανίου. Ο καιρός ήταν κρύος, η θερμοκρασία 7-8 βαθμοί, παρ’ όλα αυτά πλήθος οι προσκυνητές που προσήλθαν για τον εορτασμό.
Για το Μοναστήρι της Παναγίας και την ιστορία του, ξαναγράψαμε στην εφημερίδα μας.
Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 700 μέτρων στις πλαγιές πάνω από τον Αλιάκμονα και αποτελεί σημείο αναφοράς για όλα τα χωριά της περιοχής.
Αναρωτήθηκα πολλές φορές, πόσοι από όσους το επισκέπτονται ξέρουν κάποιες λεπτομέρειες για την ιστορία και το παρελθόν του. Αντιγράφω κάποια στοιχεία από το βιβλίο «Μικρόβαλτο»:
Αρχικά το μοναστήρι βρίσκονταν έξω από τα Σέρβια, στην τοποθεσία «Μάτι», από όπου εκδιώχθηκε από τους Τούρκους και το 1541 μεταφέρθηκε στη θέση «Συκιές», ανατολικά του χωριού Ζιδάνι. Το 1838 οι μοναχοί του αγόρασαν το χωριό Ζιδάνι. Το 1854, στην επανάσταση του Θεόδωρου Ζιάκα, πυρπολήθηκε και καταστράφηκε από τους Τούρκους. Διασώθηκε μόνο η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Οι μοναχοί τότε θέλησαν να ιδρύσουν νέο μοναστήρι στη θέση «Παλιομονάστηρο», αλλά οι Τούρκοι τους το απαγόρευσαν. Έτσι η εικόνα της Παναγίας παρέμεινε οριστικά στην εκκλησία του χωριού, από το οποίο πήρε και το όνομά της. Μέχρι τότε έφερε το όνομα «μοναστήρι Στανού», από το ομώνυμο βυζαντινό φρούριο, που υπήρχε στο λόφο βόρεια του μοναστηριού.
Το όνομα του μοναστηριού συνδέθηκε με τους αγώνες της περιοχής, με την αρματολική οικογένεια των Μεγδάνηδων και αργότερα με τον Μακεδονικό Αγώνα και τον Κρητικό καλόγερο Ιλαρίωνα Ρολόγη.
Αν αυτά είναι λίγο πολύ γνωστά, υπάρχει μια γοητεία στην ιστορία του Μοναστηριού τον καιρό της σχεδόν άγνωστης στους περισσότερους από εμάς εποχή της Γαλλικής κατοχής στην περιοχή μας και αυτά τα γεγονότα θα ήθελα σήμερα να παρουσιάσουμε. Στο προηγούμενο φύλο της εφημερίδας «Σερβιώτικα Νέα» υπήρχαν κάποια ντοκουμέντα από την εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» του 1917 για τα γεγονότα με τους Γάλλους. Αν και όσον αφορά σε κάποια στοιχεία υπάρχει διαφωνία σε σχέση με όσα διέσωσαν προφορικά οι γέροντες του Μικροβάλτου, όπως το όνομα του Μικροβαλτινού που διασώθηκε (Αλεξόπουλος Αντώνης-Γκαλτσαντώνης, όπως γράφτηκε και στη στήλη Πρόσωπα του πρώτου φύλου της εφημερίδας «Εν Μικροβάλτω»), αξίζει τον κόπο να διαβάσει κανείς τα δημοσιεύματα αυτά.
Παραθέτω και πάλι το αντίστοιχο απόσπασμα από το βιβλίο «Μικρόβαλτο» προς σύγκριση και κατανόηση των γεγονότων.
«ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ - ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΣΤΟ ΖΙΔΑΝΙ
Δεν είχαν περάσει παρά δύο μόνο χρόνια από την απελευθέρωση της Μακεδονίας και οι κάτοικοί της δεν είχαν προφθάσει να χαρούν τα αγαθά της λευτεριάς όταν ξέσπασε η θύελλα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.
Στην τεράστια εκείνη αναμέτρηση των Μεγάλων Δυνάμεων η Ελλάδα τα πρώτα χρόνια παρέμεινε ουδέτερη. Ύστερα όμως από την απόβαση των δυνάμεων της Αντάντ στη Θεσ/νίκη (2-10-1915), με την άδεια της κυβέρνησης του Ελ. Βενιζέλου και τη δημιουργία του Βαλκανικού μετώπου, άλλαξαν στην πατρίδα μας τα πολιτικά πράγματα.
Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος διαφώνησε με το βασιλιά Κων/ντίνο για την περαιτέρω στάση που έπρεπε να τηρήσει η πατρίδα μας έναντι των εμπολέμων. Ο βασιλιάς υποστήριζε την άποψη ότι το συμφέρον της Ελλάδας ήταν να μείνει ουδέτερη, για ν’ αποφύγει τις καταστροφές και τις οδυνηρές συνέπειες του πολέμου, ενώ ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος υποστήριζε την έξοδο της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των Αγγλογάλλων (Αντάντ), γιατί πίστευε στη νίκη τους και επεδίωκε να επωφεληθεί απ’ αυτήν.
Η διαφωνία αυτή μεταξύ των δύο ανδρών οδήγησε τον Ελληνικό λαό στον Εθνικό Διχασμό, που είχε ολέθριες συνέπειες στο Έθνος μας.
Τον Αύγουστο του 1916 οι Βούλγαροι, που ήταν σύμμαχοι των Γερμανών, κατέλαβαν την Ανατολική Μακεδονία. Ο Ελληνικός στρατός που βρίσκονταν εκεί (Δ΄ σώμα στρατού) αιχμαλωτίσθηκε από τους Γερμανούς και μεταφέρθηκε στο Γκαίρλιτς της Γερμανίας, όπου παρέμεινε ως το τέλος του πολέμου.
Τότε οι συνταγματάρχες Π. Ζυμβρακάκης και Κ. Μαζαράκης ακολουθούμενοι και από πολλούς άλλους αξιωματικούς κήρυξαν στη Θεσ/νίκη επαναστατικό κίνημα εναντίον του βασιλικού καθεστώτος της Αθήνας (17 Αυγούστου 1916).
Ο Βενιζέλος μη μπορώντας να εφαρμόσει την πολιτική του ακολουθώντας τον κοινοβουλευτικό δρόμο, ήρθε στις 26 Αυγούστου 1916 στη Θεσ/νίκη και με το στρατηγό Π. Δαγκλή και το ναύαρχο Π. Κουντουριώτη σχημάτισαν προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση, η οποία έβγαλε την Ελλάδα στην πόλεμο και οργάνωσε το «Στρατό της Εθνικής Άμυνας» για να πολεμήσει στο πλευρό των στρατευμάτων της Αντάντ. Έτσι, η Ελλάδα χωρίστηκε σε δύο μέρη (κράτη).
Κατά την συγκρότηση του «στρατού της Εθνικής Άμυνας», οι οπαδοί του βασιλιά Κων/ντίνου για να αποφύγουν τη στράτευση κρύβονταν ή έφευγαν κρυφά για τη Νότια Ελλάδα. Τα γαλλικά στρατεύματα της Αντάντ, που αποτελούνταν από Σενεγαλέζους, Μαροκινούς και Μαδαγασκαρινούς στρατιώτες διασκορπίσθηκαν στη Δυτική Μακεδονία και υποχρέωναν τους κατοίκους της να προσχωρήσουν στο επαναστατικό κίνημα της Θεσ/ νίκης. Η συμπεριφορά των Γάλλων στρατιωτών πολλές φορές ήταν εχθρική. Συχνά προέβαιναν σε συλλήψεις, ξυλοδαρμούς και φυλακίσεις ή και τουφεκισμούς ακόμα των αντιφρονούντων πολιτών χωρίς καμία διάκριση. Είχαν καταλύσει την κρατική κυριαρχία.
Ένα τέτοιο απόσπασμα από 18 έφιππους Μαροκινούς στρατιώτες με επικεφαλής Γάλλο ανώτερο αξιωματικό, εκτελώντας διαταγή του στρατηγού Σεράϊγ, τα χαράματα της 3ης Μαρτίου 1917 πήγε και περικύκλωσε το μοναστήρι της Παναγίας Ζιδανίου. Είχε την πληροφορία ότι μέσα σ’ αυτό κρύβονταν οι αρχές των Σερβίων, που είχαν ταχτεί με την Κυβέρνηση των Αθηνών. Από 16 Νοεμβρίου 1916 οι περιοχές Σερβίων και Γρεβενών συμπεριλαμβάνονταν στην ουδέτερη ζώνη, που χώριζε το κράτος των Αθηνών από το κράτος της Θεσ/νίκης.
Στην επιχείρηση αυτή συνελήφθηκαν και εκτελέσθηκαν τότε χωρίς καμία διαδικασία σαν επικίνδυνοι για τα νώτα των συμμαχικών στρατευμάτων» οι Σωκράτης Κοεμτζόπουλος, γραμματέας της Κοινότητας Σερβίων, Χαράλαμπος Κατσούρας, συμβολαιογράφος Σερβίων, ο ηγούμενος Καλλίνικος Νίκογλου, ο ανεψιός του ηγούμενου Αλέξανδρος, ο οικονόμος του μοναστηριού Αργύρης Αργυρόπουλος από το Φρούριο και ένας ασθενής ονόματι Θεοφάνης από το χωριό Πάτελι (σημερινό Άγιος Παντελεήμονας Φλώρινας), που τον είχαν φέρει στο μοναστήρι της Παναγιάς οι συγγενείς του για θεραπεία.
Ανάμεσα σ’ αυτούς που οδηγήθηκαν για εκτέλεση ήταν και ο Αντώνιος Αλεξόπουλος από το Μικρόβαλτο, που εργάζονταν στο μοναστήρι ως μάγειρας. Αυτός σώθηκε ως εκ θαύματος. Η σφαίρα πέρασε τα μάγουλά του μόνο και έπεσε κάτω λιπόθυμος, για να συνέλθει ύστερα από λίγο, όταν το απόσπασμα είχε αναχωρήσει από το μοναστήρι.
Από το Ζιδάνι οι Γάλλοι πήγαν στο χωριό Ελάτη. Εκεί συνέλαβαν και εκτέλεσαν στην πλατεία του χωριού τους: Γκαραβέλη Γεώργιο, Τσίγκα Γεώργιο και Γιάννη Μάρκο και κατέστρεψαν το σπίτι του Γιάννη Κούσια, που κατόρθωσε να φύγει και να σωθεί.
Στη συνέχεια το απόσπασμα πήγε στο μοναστήρι του Οσίου Νικάνορα στη Ζάβορδα όπου συγκέντρωσε όλους τους μοναχούς σ’ ένα κελί, για να τους τουφεκίσουν. Σώθηκαν όμως ύστερα από θαύμα, που αποδόθηκε στο θαυματουργό Όσιο Νικάνορα…»
Τα δημοσιεύματα της εφημερίδας «ΕΜΠΡΟΣ» αποκτούν μεγαλύτερη σημασία όταν διαπιστώνει κανείς πως η τοπική εφημερίδα «ΗΧΩ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ» (Δημ.Βιβλ.Κοζ.), σκόπιμα αποσιώπησε εντελώς τα γεγονότα. Προφανώς η λογοκρισία ήταν μεγάλη και το κλίμα δύσκολο. Μοναδικές ενδείξεις για τα εν λόγω γεγονότα και χαρακτηριστικές για τη διάθεση και στάση των αρχών, δύο αυστηρές ανακοινώσεις, η πρώτη στις 20.03.1917 με μορφή επίσημου ανακοινωθέντος και η δεύτερη στις 22.03.1917.
«Εν Κοζάνη τη 10 Μαρτίου 1917
Προς τους κ.κ. Δημάρχους και Μουχτάρησες των Υποδιοικήσεων Κοζάνης
Ανακοινούμεν υμίν, ότι κατόπιν διαταγής του Γαλλικού Στρατηγείου διετάχθη η παράδοσις των πολεμικών εν γένει όπλων των ευρισκομένων εν τη περιφερεία Κοζάνης μεχρι της 23 Μαρτίου. Παν πρόσωπον εις την οικίαν του οποίου ήθελεν ευρεθή μετά την παρέλευσιν της άνω προθεσμίας ταύτης όπλον πολεμικόν εν γένει, θα τυφυκίζεται πάραυτα παρά των Γαλλικών στρατιωτικών αρχών, αίτινες θα ενεργήσωσιν ερεύνας εις ευρυτάτην κλίμακα εις όλας τας οικίας από της 24 Μαρτίου……Αι ανωτέρω διατάξεις αφορώσι κυρίως τα χωρία, άτινα στρατιωτικώς υπάγονται εις την στρατιωτικήν Γαλλικήν διοίκησιν Κοζάνης. Συμπεριλαμβάνονται δ’ επίσης και τα Μοναστήρια τα ευρισκόμενα εις την ανωτέρω περιοχήν…».
Μια λακωνική ανακοίνωση επίσης στις 20.03.1917, αναφέρει πως «τηλεγραφείται εξ Αθηνών ότι Γαλλικόν απόσπασμα προυχώρησεν προχθές πέραν της ουδετέρας ζώνης, αφού δε διενήργησε βραχείαν έρευναν, το απόσπασμα απεσύρθη».
Η «Ηχώ της Μακεδονίας» της περιόδου αυτής είναι γεμάτη κολακείες για τους Γάλλους «συμμάχους». Διαφαίνεται ωστόσο πως αυτοί έχουν την εξουσία. Χαρακτηριστική του κλίματος της εποχής και η περιγραφή του επίσημου εορτασμού της 25ης Μαρτίου, στο φύλλο της 26ης Μαρτίου, όπου αναφέρονται οι επίσημοι παρευρεθέντες. «Αντιπρόσωπος ημών ο κ. Ιωάννης Ηλιάκης, άπασαι αι πολιτικαί, στρατιωτικαί, προξενικαί, δικαστικαί, οικονομικαί και δημοτικαί αρχαί της πόλεώς μας, ο συνταγματάρχης κ. Dupertuis, διοικητής του Μαροκινού ιππικού Συντάγματος, ο Συνταγματάρχης κ. DiFourtou, διοικητής του 4ου Αφρικανικού ιππικού συντάγματος μετά του σώματος των αξιωματικών, ως και ο Διευθυντής του κέντρου εφοδιασμού Κοζάνης κ. Buck, πάντες οι αντιπρόσωποι των συντεχνιών και σωματείων Κοζάνης, άπαν το διδάσκον προσωπικόν των ενταύθα σχολών και εν γένει παν ό,τι εκλεκτόν έχει να επιδείξη η ημετέρα κοινωνία.»
Ενδιαφέρον έχουν και οι ζητωκραυγές που αναφέρονται μετά τον πανηγυρικό του Πρωθιερέα Ιω. Σιώπη.«Ζήτω το Έθνος», του Γεν. Διοικητή Δυτικής Μακεδονίας και «αντιπροσώπου ημών» κ. Ηλιάκη «Ζήτω η Γαλλία, ζήτωσαν οι σύμμαχοί μας», και του Γάλλου κ. Dupertuis«Ζήτω η φιλελευθέρα Ελλάς».
Δύσκολα χρόνια.
Ε. Λαμπρέτσα
